TH
Hiện nay, có nhiều quan điểm xuyên tạc, công kích, bôi nhọ công tác lãnh đạo, quản lý của các bộ các cấp, các ngành cả ở trung ương và địa phương. Chúng vin vào các vụ án, các vụ việc tham nhũng, tiêu cực trong lãnh đạo, quản lý, điều hành các cấp để chống phá, xuyên tạc bản chất của chế độ dân chủ ở Việt Nam. Do đó, để góp phần luận giải, khăng định giá trị dân chủ trong việc hiện thực hoá quyền lực thuộc về nhân dân, bài viết đề cập đến góc độ vai trò nhân dân tham dự vào quá trình ra quyết định lãnh đạo quản lý – nhằm góp thêm góc nhìn đúng đắn về vấn đề này,
1. Thực tiễn hoạt động lãnh đạo,
quản lý xã hội ở nước ta thời gian qua đã chứng minh: ra quyết định
có vai trò rất quan trọng trong hoạt động lãnh đạo, quản lý bởi vì
việc ra quyết định sẽ chi phối toàn bộ quá trình tổ chức, thực
hiện một nhiệm vụ nào đó trong thực tế. Việc ra quyết định đúng hay
sai, chính xác hay không chính xác dù ở cấp độ nào cũng quy định
đến sự thành công hay thất bại của công việc. Ra quyết định nếu như
không đúng, không trúng, không khách quan, khoa học, không mang lại lợi
ích cho xã hội thì hậu quả rất lớn thậm chí gây bất bình trong nhân
dân, mất ổn định xã hội.
Ở tầm lãnh đạo, quản lý càng cao
thì sức nặng của quyết định càng lớn, tầm ảnh hưởng càng rộng.
Chỉ một quyết định không đúng sẽ dẫn tới những hậu quả khôn lường,
điều mà các phương tiện truyền thông hàng ngày đưa tin, trở thành một
vấn đề thu hút dư luận hiện nay. Nhìn rộng hơn, năng lực ra quyết
định sẽ quyết định năng lực lãnh đạo, quản lý của cán bộ ở mọi
cấp. Theo thống kê chưa đầy đủ, mỗi năm nước ta có hàng chục ngàn văn bản quy
phạm pháp luật và rất nhiều quyết định hành chính của các bộ, ngành, địa phương
không được thẩm định kỹ trước khi ban hành[1]
do những nguyên nhân khách quan và chủ quan.
Có thể thấy, ra quyết định lãnh đạo,
quản lý phụ thuộc vào hai nhân tố cơ bản. Một là, tự thân
người lãnh đạo, quản lý phải có đạo đức và giỏi chuyên môn, có năng
lực, phương pháp lãnh đạo, quản lý. Hai là, về khách quan, năng
lực ra quyết định lãnh đạo, quản lý chịu sự chi phối rất mạnh của
dư luận xã hội mà về thức chất chính là mức độ tham dự của
người dân vào quá trình ra quyết định; phụ thuộc vào sức nặng
của pháp luật, đây chính là hàng rào để ngăn ngừa các hành vi, hoặc
các dấu hiệu thâu tóm quyền lực vì lợi ích cục bộ trong việc ra
các quyết định lãnh đạo, quản lý.
2. Với cách tiếp cận đó có thể khẳng định,
mức độ tham dự của nhân dân có vai trò mang tính quyết định đến chất lượng các
quyết định của cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Mức độ tham dự của người
dân trong quá trình ra quyết định của cán bộ lãnh đạo quản lý có ý
nghĩa rất quan trọng, là biểu hiện của thực chất dân chủ thuộc về nhân dân.
Theo đó, nhân dân càng có vai trò, tác động, ảnh hưởng tới quá trình ra quyết định
thì dân chủ càng được thể hiện rõ nét. Đặc biệt hiện nay khi dân chủ được
người dân nhận thức ngày càng tốt hơn, ý thức chính trị của họ
được nâng cao hơn, người dân có trách nhiệm hơn và đồng thời đòi hỏi
ngày càng cao hơn đối với người mà họ ủy nhiệm quyền lực.
Để các quyết định đưa ra phù hợp
một vấn đề có tính nguyên tắc được quy định bằng luật là phải đưa ra
trước nhân dân để bàn thảo, lấy ý kiến. Tuy nhiên, nhiều quyết định
đã mạo danh “được sự đồng thuận của nhân dân”, không tham khảo ý kiến
của nhân dân, không được người dân đồng thuận, thậm chí người dân không
đồng tình nhưng vẫn ra quyết định. Đây là căn nguyên dẫn tới nhiều
bất bình trong xã hội.
Hiện nay người dân có nhiều kênh khác
nhau cả trực tiếp và gián tiếp để tham dự vào quá trình ra quyết
định. Thông qua các cơ quan đại diện thực hiện dân chủ gián tiếp và
thông qua hình thực dân chủ trực tiếp. Trong đó, cần đặc biệt phát
huy tốt vai trò của truyền thông qua báo, đài phát thanh, truyền hình,
mạng internet, truyền thanh cơ sở.v.v.. nhằm nâng cao nhận thức, ý
thức, vai trò và tính tích cực của người dân trong tham dự vào quá
trình ra quyết định của các cấp lãnh đạo, quản lý.
Tăng cường sự tham dự của người dân
trong quá trình ra quyết định đòi hỏi các chủ thể lãnh đạo, quản
lý phải chủ động lấy ý kiến nhân dân, thăm dò dư luận, nâng cao tính
thiết thực của hoạt động tiếp dân, của đối thoại dân chủ cơ sở, cung
cấp đầy đủ thông tin về lĩnh vực liên quan các quyết định.v.v.. để
nhân dân giám sát, thụ hưởng lợi ích từ các quyết định mang lại.
Cùng với sự chủ động ấy thì tự thân mỗi người dân phải đề cao
trách nhiệm, góp tiếng nói của mình. Mặt khác người lãnh đạo, quản
lý, chính quyền các cấp và các cơ quan có trách nhiệm phải đập tan
những luận điệu xuyên tạc, bóp méo chủ trương, chính sách, quyết
sách lãnh đạo, quản lý các cấp để trục lợi hoặc phá hoại sự
nghiệp cách mạng của các thế lực thù địch, tuyên truyền về các
quyết sách hay, thiết thực nhằm cổ vũ nhân dân, khích lệ người lãnh
đạo, quản lý với những quyết sách mang lại lợi ích xã hội.
Tăng cường sự tham dự
của người dân trong quá trình ra quyết định phải toàn diện, cả quy trình, mọi
bước đi đều có sự giám sát của nhân dân: Một là khi soạn thảo văn bản nội dung
quyết định lãnh đạo, quản lý phải tham khảo ý kiến của dân để bổ sung, điều chỉnh
quyết định cho phù hợp với thực tiễn. Hai là, khi thực hiện phải lắng nghe phản
hồi từ nhân dân để tiếp tục điều chỉnh phương pháp, cách thức, thậm chí nội
dung quyết định cho phù hợp. Như vậy sự tham gia của nhân dân không những tác động
đến nội dung mà cả quá trình tổ chức thực hiện quyết định.
Thực tế hiện nay, trình độ dân trí ngày
càng cao, các phương tiện truyền thông ngày càng có sức mạnh trong truyền tải
thông tin phản biện chính sách từ quần chúng đã làm gia tăng vai trò trong thực
tế của nhân dân. Tuy nhiên, gia tăng quyền lực thực sự của người dân vào quá
trình ra chính sách lại phụ thuộc quyết định ở tính nghiêm minh của pháp luật.
Một mặt nó là căn cứ xác định quyền hạn, trách nhiệm cán bộ lãnh
đạo, quản lý trong mối quan hệ với nhân dân; là cơ sở pháp lý để các
quyết định được thực thi đồng thời là cơ sở để ngăn chặn tính tự
phát chệch hướng của quyền lực trong các quyết định. Cho nên,
Singgapore mới ban hành chính sách để làm sao cán bộ không muốn tham
nhũng, không dám tham nhũng và không thể tham nhũng. Chính sức mạnh ưu
việt của pháp luật mà tình trạng tham nhũng ở Singgapore ở mức
thấp. Ở nước ta, tình trạng lạm dụng quyền hạn, chức vụ để trục lợi, xa dân,
thiếu coi trọng dân vẫn còn. Cho nên có nhiều quyết định đưa ra đi ngược với
quyền lợi chính đáng của người dân, bị dư luận phản đối. Nhiều quyết định chết
yểu bởi nó không phù hợp với thực tiễn và nguyện vọng của nhân dân. Trong khi
đó, người ra quyết định sai lại chưa bị xử lí có tính nghiêm minh và răn đe do
những lỗ hổng và sự lỏng lẻo của luật pháp.
3. Từ đó, gia tăng quyền lực nhân dân thì
cần thiết phải tiếp tục hoàn thiện luật pháp theo hai hướng sau:
Một là, xây dựng luật theo hướng kiểm soát
chặt chẽ quyền lực của người lãnh đạo, quản lý ở mọi cấp chính quyền.
Pháp luật phải hoàn thiện để ngăn chặn lợi dụng các quyết định để
trục lợi. Tất yếu phải không ngừng hoàn thiện pháp luật, quy định
cụ thể quyền hạn, trách nhiệm cán bộ các cấp, đặc biệt hoàn thiện
luật phòng, chống tham nhũng; kê khai tài sản; luật cán bộ, công
chức… nhằm quản lý chặt chẽ đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý,
ngăn chặn các nguy cơ lạm quyền; đồng thời có căn cứ xử lý nghiêm
minh; có tính răn đe cao. Công tác thanh kiểm tra của các cơ quan nhà
nước cũng phải được thực hiện tốt nhằm phát hiện các quyết định
không đúng. Đặc biệt hiện nay cần có cơ chế để xử lý đối với các
quyết định không đúng không để xảy ra tình trạng sai lại sửa rồi rút
kinh nghiệm là xong. Do đó, công tác lập pháp cần xác lập khuân khổ
pháp luật hữu hiệu ngăn chặn tối đa tình trạng ra các quyết định không
đúng gây hậu quả ở các mức độ khác nhau. Thực hiện tốt điều này
sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm của người lãnh đạo, quản lý trong
quá trình ra quyết định, là cơ sở để việc coi trọng nhân dân trở thành
nguyên tắc của qúa trình ra quyết định.
Hai là, cần cụ thể hóa trong luật nhằm vừa
làm rõ, vừa có tính khả thi cao trong quy định của pháp luật về quyền lực của
nhân dân, làm cơ sở ưu việt hóa nó trong thực tiễn. Ví
như: quy định rõ cơ chế thực thi quyền lực của MTTQVN và các đoàn thể chính trị
xã hội trong giám sát việc ra các quyết định lãnh đạo quản lý; về cơ chế thực
hiện dân chủ cơ sở; về quy định bảo vệ, khen thưởng người tố cáo tham ô, tham
nhũng, tiêu cực trong quản lý xã hội.v.v.. Đây là những vấn đề nan giải cần phải
giải quyết hiện nay. Trong đó, cần đặc biệt nâng cao chất lượng phản hồi của cơ
quan nhà nước các cấp về ý kiến của nhân dân về các quyết định lãnh đạo quản lý
ở mọi cấp, đặc biệt ở cấp cơ sở. Điều này làm hạn chế tình trạng khiếu kiện vượt
cấp, khiếu kiện kéo dài, sự suy giảm niềm tin trong nhân dân,.v.v..
Mặt khác, để nhân dân tham dự vào quá
trình ra quyết định, thiết nghĩ về sâu xa phải từ một chính quyền mạnh.
Theo quan điểm xây dựng nhà nước kiểu mới, nhà nước phục vụ vụ hiện nay thì nhà
nước thực sự mạnh là: nhà nước có tổ chức bộ máy tinh gọn, chặt chẽ, hoạt động
nhịp nhàng, hiệu quả. Tình trạng lạm quyền, tham ô tham nhũng được kiểm soát tốt;
hệ thống luật pháp thực sự là tối thượng; người dân thực sự làm chủ; cán bộ
công chức ý thức được mình là người phục vụ dân chúng chứ không phải là quan
nhân dân như Bác vẫn thường nhắc nhở. Chỉ khi bộ máy nhà nước mạnh thì hiệu quả
hoạt động mới cao. Tự thân nhà nước ngày càng được củng cố thì trách nhiệm đối
với dân chúng mới cao, tất yếu nhân dân được càng coi trọng, theo đó quyền lực
nhân dân càng được tăng cường. Điều đó đồng nghĩa với việc nhà nước càng mạnh
thì càng cần dân, nhà nước càng yếu thì càng xa dân, tiếng nói của dân càng bị
xem nhẹ. Do đó, để nhân dân tham dự vào quá trình ra quyết định lãnh đạo, quản
lý có hiệu quả thì tự thân nhà nước phải không ngừng hoàn thiện theo hướng lấy
dân làm gốc, tất cả của dân, do dân, vì dân./.
[1] Xem: Vũ Ngọc Lân, Nghe dân, hỏi dân trước khi ban hành
pháp luật, chính sách, Tạp chí Mặt trận, số 140 tháng 6/2015, tr.52,53.
Nhận xét
Đăng nhận xét