Xây dựng môi trường văn hóa trong Quân đội nhân dân Việt Nam theo tinh thần Đại hội lần thứ XIII của Đảng

TS. HÀ ĐỨC LONG

Đại tá, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng

TCCS - Tính văn hóa trong môi trường quân đội vừa thể hiện bản chất, truyền thống tốt đẹp của Quân đội nhân dân Việt Nam, vừa trở thành nhu cầu tự thân, tất yếu khách quan trong quá trình phấn đấu xây dựng quân đội theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Theo đó, việc xây dựng môi trường văn hóa trong Quân đội nhân dân Việt Nam theo tinh thần Đại hội Đảng lần thứ XIII hiện nay có tính cấp thiết, góp phần đưa nghị quyết của Đảng vào cuộc sống.

Tầm quan trọng của việc xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội

Sức mạnh chiến đấu của quân đội ta là sức mạnh tổng hợp của nhiều yếu tố, nhưng xét đến cùng, con người là yếu tố quyết định. Trong nhân tố con người thì yếu tố chính trị - tinh thần có một vai trò đặc biệt. V.I. Lê-nin đã chỉ rõ, cuộc chiến tranh hiện đại cũng như kỹ thuật hiện đại đòi hỏi phải có nhân lực chất lượng cao và "trong mọi cuộc chiến tranh, rốt cuộc thắng lợi đều tùy thuộc vào tinh thần của quần chúng đang đổ máu trên chiến trường”(1). Xây dựng môi trường văn hóa là một trong những động lực quan trọng hàng đầu thúc đẩy yếu tố chính trị - tinh thần của quân nhân.  

Môi trường văn hóa trong quân đội là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần hợp thành một chỉnh thể trong không gian và thời gian xác định, tác động đến quá trình hình thành, nuôi dưỡng và hoàn thiện những phẩm chất văn hóa của quân nhân; có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng, hoàn thiện nhân cách người quân nhân cách mạng. Chính trong môi trường văn hóa mà mỗi cán bộ, chiến sĩ, bằng hoạt động thực tiễn xã hội, tiếp nhận các giá trị văn hóa quân đội để phát triển, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách. Thực tế cho thấy, môi trường văn hóa quân đội tốt đẹp, lành mạnh sẽ là nhân tố thuận lợi để giáo dục, bồi dưỡng, phát triển nhân cách người quân nhân cách mạng, xây đắp nên tình đồng chí, đồng đội cao cả; vừa tạo ra động lực động viên, thúc đẩy cán bộ, chiến sĩ rèn luyện, phấn đấu vươn lên, khắc phục mọi khó khăn; đồng thời, trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh là bức tường thành vững chắc vô hiệu hóa sự tấn công của những yếu tố phản văn hóa, bảo vệ “trận địa” tư tưởng văn hóa của Đảng trong môi trường quân đội. Vì vậy, xây dựng môi trường văn hóa quân đội là vấn đề cơ bản và cấp thiết trong sự nghiệp xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Đây chính là quá trình xây dựng các nhân tố cấu thành môi trường văn hóa trong quân đội, với việc bồi đắp các phẩm chất chính trị, đạo đức tốt đẹp; mối quan hệ đoàn kết, hài hòa giữa cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị; xây dựng cảnh quan môi trường sạch, đẹp…

Nhận thức sâu sắc vai trò to lớn của môi trường văn hóa quân đội, góp phần phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, nhân cách cao đẹp của người quân nhân cách mạng, tạo động lực tinh thần to lớn để mỗi cán bộ, chiến sĩ biết vượt qua khó khăn, thử thách, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, ngay từ những năm 1992, Tổng cục Chính trị đã ban hành Chỉ thị số 143/CT, ngày 12-5-1992, “Về thực hiện cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong các đơn vị quân đội”; Tổng cục Chính trị ban hành Chỉ thị số 353/CT, ngày 9-11-1996, “Về tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong các đơn vị quân đội”; năm 1996, Cục Tư tưởng - Văn hóa (nay là Cục Tuyên huấn), có Hướng dẫn số 290/TT-VH, ngày 4-12-1996, “Về thực hiện tiêu chuẩn “Đơn vị có môi trường văn hóa tốt”; năm 2000, Tổng cục Chính trị tiếp tục có Hướng dẫn số 934/HD-CT, ngày 15-11-2000, “Về việc đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội, thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; ngày 18-1-2017, tại Hà Nội, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam tổ chức Hội nghị tổng kết 25 năm thực hiện Cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội” gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” (1992 - 2017).

Gần 30 năm triển khai Chỉ thị số 143/CT, ngày 12-5-1992, của Tổng cục Chính trị, với nhiều lần sơ kết, tổng kết, gắn với việc thực hiện các phong trào thi đua, các đợt học tập, sinh hoạt chính trị, công tác xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội đạt được những thành công nhất định. Nhận thức của các cấp ủy, của toàn quân về vai trò, tầm quan trọng của môi trường văn hóa được nâng lên. Các đơn vị đều coi trọng việc đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục chính trị, văn hóa, tuyên truyền đầy đủ, nghiêm túc các chuyên đề về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII, “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; các quy định nêu gương của cán bộ, đảng viên trong quân đội. Tổ chức đăng ký phấn đấu theo 5 nội dung “Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kỳ mới theo Hướng dẫn số 202/HD-CT, ngày 3-2-2019 của Tổng cục Chính trị, cụ thể: Một là, có bản lĩnh chính trị vững vàng, động cơ trong sáng, trách nhiệm cao; Hai là, có đạo đức, lối sống trong sạch, lành mạnh; Ba là, có văn hóa, tri thức khoa học, trình độ quân sự, năng lực, phương pháp, tác phong công tác và sức khỏe tốt đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ; Bốn là, đẩy mạnh thực hành dân chủ, kỷ luật tự giác, nghiêm minh; Năm là, tích cực chăm lo xây dựng đoàn kết nội bộ, tôn trọng, giúp đỡ, gắn bó máu thịt với nhân dân, có tinh thần quốc tế trong sáng. Đồng thời, tổ chức có nền nếp chế độ sinh hoạt dân chủ ở cơ sở, Ngày “Chính trị và văn hóa tinh thần” ở cơ sở, Ngày thành lập Đảng (ngày 3-2), Ngày Pháp luật Việt Nam (ngày 9-11); qua đó, kịp thời giải quyết tư tưởng của cán bộ, chiến sĩ. Các đơn vị quân đội đề cao tự phê bình và phê bình; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; chú trọng làm tốt việc gợi ý kiểm điểm, xây dựng kế hoạch khắc phục, sửa chữa khuyết điểm trong các cuộc họp, sinh hoạt đơn vị; đặc biệt là sau kiểm tra của đoàn kiểm tra của Bộ Chính trị về thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII gắn với Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị.

Các cơ quan, đơn vị thực hiện nghiêm túc các cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”, “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong các đơn vị quân đội”; qua đó, đã hình thành nên các đơn vị, tổ chức quân đội vững mạnh; đội ngũ cán bộ, chiến sĩ luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ, trung thành tuyệt đối với Đảng, Nhà nước và nhân dân; sẵn sàng hy sinh vì lợi ích quốc gia, dân tộc; xuất hiện nhiều mô hình doanh trại chính quy hài hòa với cảnh quan; mối quan hệ máu thịt giữa quân đội và nhân dân được củng cố chặt chẽ, bền vững, trực tiếp góp phần giữ vững và phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”; giữ vững truyền thống “quân đội là một trường học lớn đào luyện con người”.

Tuy vậy, quá trình xây dựng môi trường văn hóa quân đội ở một số đơn vị vẫn còn không ít lúng túng trên nhiều phương diện. Về nhận thức, ở nhiều đơn vị, lãnh đạo và chỉ huy chưa nhận thức rõ phạm vi, tính chất và đặc trưng của môi trường văn hóa quân sự. Cá biệt, có nơi chỉ coi môi trường văn hóa quân sự là “cảnh quan doanh trại sạch, đẹp, gọn gàng”, nên chỉ tập trung đầu tư xây dựng doanh trại; về chỉ đạo, chưa thật cụ thể và kịp thời. Hoạt động công tác đảng, công tác chính trị trong lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng môi trường văn hóa quân đội mới chỉ dừng lại ở những nội dung hoạt động cụ thể, như văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao… Vì vậy, cán bộ, chiến sĩ, viên chức quốc phòng có nơi còn chưa hiểu sâu sắc về mục tiêu xây dựng môi trường văn hóa quân đội; còn máy móc trong vận dụng tiêu chuẩn chung vào xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị mình. Bên cạnh đó, việc sử dụng các văn hóa phẩm, như sách, báo, đài, phim, ảnh… phục vụ đời sống tinh thần của cán bộ, chiến sĩ chưa thật hiệu quả. Hệ thống thiết chế văn hóa hoạt động chưa thực sự đi vào nền nếp, chưa phát huy hết tiềm năng bộ đội vào xây dựng môi trường văn hóa quân sự ở các đơn vị cơ sở…

Một số giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội

Trong những năm tới, dự báo tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có nhiều thay đổi nhanh, phức tạp, khó lường. Các thế lực thù địch chống phá ngày càng quyết liệt. Đấu tranh bảo vệ chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ còn nhiều thách thức. Để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hiện đại, tinh nhuệ, chính quy, từng bước hiện đại đáp ứng được yêu cầu mới thì một trong những nhiệm vụ quan trọng là cần đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về “Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn; đẩy lùi bệnh quan liêu, bè phái, mất đoàn kết, chủ nghĩa cơ hội và thực dụng”(2) và “Xây dựng cấp ủy, tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên trong Quân đội và Công an tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước và nhân dân, kiên định với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, bảo đảm chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu cao, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong mọi tình huống”(3).

Một là, nâng cao trình độ hiểu biết về mục tiêu, lý tưởng, quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước và quân đội.

Mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam là vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân. Mục tiêu, lý tưởng đó do Đảng Cộng sản Việt Nam và lãnh tụ Hồ Chí Minh xây dựng và giáo dục cho Quân đội ta; từ đó tạo nên sự thống nhất chặt chẽ không thể tách rời giữa mục tiêu, lý tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam với mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam. Vì vậy, nâng cao trình độ hiểu biết về mục tiêu, lý tưởng của Đảng và quân đội là làm cho mỗi quân nhân luôn nhận thức sâu sắc rằng, chiến đấu cho mục tiêu, lý tưởng của quân đội cũng chính là chiến đấu cho mục tiêu, lý tưởng của Đảng - vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân.

Tuyên truyền đến cán bộ, chiến sĩ quan điểm của Đảng về “xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, nắm chắc nội dung các chỉ thị, quy định và quy chế về “xây dựng môi trường văn hóa”, “tiêu chuẩn đơn vị có môi trường văn hóa” của Bộ Quốc phòng và Tổng cục Chính trị. Lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị cần coi trọng việc bồi dưỡng, giáo dục cán bộ, chiến sĩ những giá trị và truyền thống văn hóa tiêu biểu của dân tộc và quân đội, như chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tinh thần yêu nước, lòng thương người, chủ nghĩa nhân đạo… Đây là những giá trị làm nên sức sống, cội nguồn sức mạnh, bản lĩnh con người và dân tộc Việt Nam, mà Quân đội nhân dân Việt Nam cần phát huy trong bối cảnh hiện nay.

Quá trình nâng cao trình độ hiểu biết về mục tiêu, lý tưởng của Đảng và quân đội; chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng cần phải thực hiện thông qua giảng dạy các môn lý luận chính trị, văn hóa trong các nhà trường, các lớp bồi dưỡng lý luận chính trị; qua các buổi sinh hoạt chính trị, tổ chức thi tìm hiểu truyền thống của đơn vị, quân đội; qua hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa, như nhà văn hóa, câu lạc bộ, phòng Hồ Chí Minh của các đơn vị, thư viện, bảo tàng… Cần nâng cao vai trò của các cấp ủy; đội ngũ chính ủy, chính trị viên; sử dụng các hình thức và biện pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng, từng khu vực; trong đó, đặc biệt chú ý đến hình thức nêu gương, tự tu dưỡng; phát huy và nhân rộng những tấm gương điển hình tiên tiến trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, lao động, chấp hành kỷ luật; qua chương trình phát thanh nội bộ, bình xét thi đua khen thưởng hằng tuần, tháng, quý, năm, thông tin rộng khắp trong toàn đơn vị và toàn quân để mọi người học tập, noi theo.

Hai là, xây dựng mối quan hệ đoàn kết, gắn bó quân nhân.

Mối quan hệ giữa cán bộ, chiến sĩ có tốt đẹp thì mới tạo nên môi trường văn hóa tốt đẹp. Mối quan hệ này có ảnh hưởng mạnh mẽ tới các hoạt động chung của đơn vị. Một tập thể có mối quan hệ thuận hòa, với những tình cảm tích cực, dựa trên cơ sở mục tiêu, nhiệm vụ chung sẽ góp phần tăng cường đoàn kết trong đơn vị, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhân cách, năng lực của cán bộ, chiến sĩ. Trái lại, một đơn vị mà thiếu sự đoàn kết trong mối quan hệ giữa các cán bộ, chiến sĩ sẽ tạo ra tâm trạng tiêu cực, dẫn đến quân nhân ít gắn bó với tập thể, ít có sự quan tâm giúp đỡ lẫn nhau, nảy sinh nhiều mâu thuẫn nội bộ. Do đó, cần hướng mọi người xây dựng mối quan hệ, tình đồng chí đoàn kết, gắn bó, nhân văn, giúp nhau cùng tiến bộ. Trong quá trình này, cần chú ý đấu tranh khắc phục hiện tượng “trung bình chủ nghĩa” trong sinh hoạt, công tác của cán bộ, chiến sĩ và tư tưởng “quan liêu, độc đoán, gia trưởng” trong lãnh đạo, chỉ huy đơn vị. Cần phát huy tính dân chủ trong các hoạt động của đơn vị, mọi người đều được bày tỏ ý kiến; tôn trọng và bảo vệ cái đúng, cái tốt, cái đẹp. Đó là tình thương yêu đồng chí, đồng đội, là kỷ luật nghiêm minh và tự giác, tác phong chính quy, là “tình quân dân cá nước” trong chiến tranh cũng như trong hòa bình đã trở thành nhân cách của người quân nhân cách mạng.

Ba là, xây dựng cảnh quan môi trường sáng, xanh, sạch, đẹp.

Cảnh quan môi trường sáng, xanh, sạch, đẹp thể hiện tính kỷ luật, tình yêu lao động, bảo vệ môi trường thiên nhiên trong phát triển bền vững của mỗi cán bộ, chiến sĩ. Do vậy, việc xây dựng và bảo vệ cảnh quan môi trường cần được coi là một trong những nội dung quan trọng của công tác xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội. Để cảnh quan môi trường được sáng, xanh, sạch, đẹp, bền, trong quá trình xây dựng, khai thác cảnh quan môi trường, cần quán triệt cho cán bộ, chiến sĩ tư tưởng giữ tốt, dùng bền, tiết kiệm nhiên vật liệu, giữ gìn vệ sinh môi trường; sử dụng đi đôi với bảo trì và nâng cấp. Thường xuyên động viên mọi quân nhân trong đơn vị tích cực tham gia đóng góp trí tuệ, sức lực vào quá trình xây dựng và bảo vệ cảnh quan môi trường của đơn vị.

Bốn là, bảo đảm đời sống vật chất, tinh thần của bộ đội.

Việc bảo đảm đời sống vật chất, tinh thần của bộ đội không chỉ là thường xuyên nâng cao đời sống, mà còn là bảo đảm sự công bằng. Thực hiện tốt điều này lại là cơ sở để gia tăng sự gắn bó giữa các quân nhân với nhau, hình thành tâm lý tích cực, thuận hòa, đoàn kết. Ngược lại, nếu không thực hiện tốt vấn đề công bằng thì sẽ tạo nên sự thờ ơ với nhiệm vụ, làm phai nhạt ý chí chiến đấu của bộ đội, gây nên bầu không khí nghi kỵ lẫn nhau. Vì vậy, việc bảo đảm đúng, đủ các chế độ, tiêu chuẩn của cán bộ, chiến sĩ là nội dung cần quan tâm để người chiến sĩ có đủ sức khỏe, độ vững vàng về tâm lý, hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Trong điều kiện khoa học - kỹ thuật phát triển, thông tin bùng nổ như hiện nay, cần nâng cao “sức đề kháng” và “khả năng miễn dịch” cho bộ đội trước các yếu tố phản văn hóa, thông tin xấu, độc. Thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao, tạo sân chơi lành mạnh cho cán bộ, chiến sĩ, duy trì đời sống văn hóa lành mạnh, ngăn ngừa các sản phẩm độc hại xâm nhập đơn vị.

Đẩy mạnh việc học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phong trào “toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, thực hiện tốt quy định, chế độ, định mức, tiêu chuẩn đời sống văn hóa, tinh thần trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Việc bảo đảm đời sống văn hóa, tinh thần cho các đối tượng theo đúng chế độ, định mức, tiêu chuẩn quy định, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí. Đồng thời, đẩy mạnh triển khai thực hiện 3 chương trình trọng điểm: văn hóa, văn học - nghệ thuật, báo chí quân đội, tạo ra nhiều tác phẩm có giá trị về tư tưởng và nghệ thuật phục vụ bộ đội và nhân dân. Các cấp ủy cần chú ý kiện toàn, củng cố các thiết chế văn hóa, như phòng Hồ Chí Minh, nhà văn hóa, phòng sinh hoạt chung, thư viện, phòng đọc, nhà truyền thống, phòng truyền thống, bảo tàng, đơn vị nghệ thuật quân đội…; bổ sung sách báo, hiện vật lịch sử truyền thống vẻ vang của quân đội. Hoạt động của các thiết chế văn hóa, các đoàn văn công, tổ (đội) tuyên truyền văn hóa,… phải được lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ; đổi mới nội dung, hình thức hoạt động, sát yêu cầu xây dựng môi trường văn hóa mới và nhu cầu thưởng thức của bộ đội. Đặc biệt, các đơn vị phải gương mẫu trong thực hiện các quy định về việc cưới, việc tang, lễ hội, bài trừ các hủ tục, tệ nạn xã hội; xây dựng lối sống văn minh, ứng xử có văn hóa, giải quyết hài hòa các mối quan hệ, đề cao tình đồng chí, đồng đội, tình đoàn kết quân - dân, yêu thương, giúp đỡ nhau cùng hoàn thành tốt nhiệm vụ. Xây dựng và phát huy lối sống “mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người”; hình thành lối sống có ý thức tự trọng, tự chủ, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật./.

---------------------

(1) V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, t. 41, tr. 147
(2), (3) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.I, tr. 144, 158