PHẢN BIỆN KHOA HỌC MỘT PHƯƠNG PHÁP HIỆU QUẢ PHẢN BÁC NHỮNG QUAN ĐIỂM, LUẬN ĐIỆU SAI TRÁI, XUYÊN TẠC CỦA CÁC THẾ LỰC THÙ ĐỊCH
Hồng
Thủy
Trong cuộc sống có muôn vàn thông
tin tác động đến con người, chủ thể và đặt ra yêu cầu cho phản biện, biểu hiện ở
nhận xét, đánh giá cụ thể. Phản biện là hoạt động có tính phổ biến, với nhiều cấp
độ và đặc trưng khác nhau. Phản biện bao giờ cũng diễn ra với một chủ thể cụ thể
gắn với một tác động từ bên ngoài với tính chất là tác động từ cái khách quan đến
chủ thể. Với ý nghĩa ấy, phản biện chỉ diễn ra trong quan hệ giữa cái khách
quan và chủ quan của một chủ thể nhất định.
Với tư cách một phương thức dùng lý luận để bày tỏ sự không nhất trí của
một ai đó đối với những ý kiến, thuyết lý, lý luận… đương đại. Phản biện, do
đó, luôn gắn với cực đối lập của nó là đồng biện, tức là phương thức dùng lý luận
để bày tỏ sự nhất trí, tán dương, cổ súy đối với các khía cạnh ấy. Trong khoa học, phản biện là nhận xét, thẩm định, kiểm chứng tính lôgic, chính xác, phổ quát và khách quan
thông tin, nhận định, kết luận được rút ra từ các công trình khoa học, dự án, đề án, đề tài
khoa học trong các lĩnh vực khác nhau. Do đó, phản biện khoa học là một hình thức
phản biện nói chung với tính chủ đích, nội dung, phương pháp của một chủ thể là
nhà khoa học hay nghiên cứu khoa học trước những tác động từ các thông tin có
hàm lượng trí tuệ nhất định.
Phản biện khoa học chỉ gắn với chủ
thể là nhà khoa học, những người nghiên cứu khoa học. Chủ thể phản biện khoa học
thường là các chuyên gia có trình độ chuyên sâu, chuyên môn, thiên hướng tư duy
về lĩnh vực ấy, đồng thời có chính kiến cá nhân. Chính kiến cá nhân trong phản
biện khoa học thể hiện tính chủ thể độc lập trong phản biện khoa học. Phản biện
khoa học cũng bao hàm đặc trưng của phản biện nói chung và còn có những đặc
trưng theo tiêu chí của tính khoa học. Tính khoa học trong phản biện khoa học
chỉ diễn ra ở các chủ thể là nhà khoa học, người nghiên cứu khoa học. Thông tin
tác động đến chủ thể này để có phản biện khoa học là các công trình, đề tài
khoa học hay tình huống trong nghiên cứu khoa học. Phản biện khoa học có tính
chủ đích về khoa học và tính khách quan rất cao và vì thế dấu ấn chủ quan cũng
thu hẹp thấp nhất. Phản biện khoa học bao giờ cũng thể hiện hàm lượng tư duy,
trí tuệ rất cao, đồng thời biểu hiện ra ngôn ngữ trong nhận xét, đánh giá mang
tính hệ thống, lô gích, lập luận, chứng minh.
Phản biện khoa học diễn ra trong
không gian môi trường khoa học. Môi trường ấy là ở các hội thảo khoa học; các
phiên bảo vệ các công trình khoa học, v.v. Không gian, môi trường khoa học cũng
có thể phân ra thành nhiều loại khác nhau, trong đó có thể tiếp cận những loại
cơ bản. Có phản biện khoa học thuộc khoa học tự nhiên; có phản biện khoa học
thuộc khoa học xã hội và nhân văn; có phản biện ở các cấp khác nhau, và thậm
chí còn diễn ra trong trao đổi học thuật, v.v. Mỗi cấp độ và mỗi phương diện đều
có những nét riêng, nhưng thống nhất ở môi trường khoa học, bầu không khí “dân
chủ” trong khoa học. Dân chủ được tiếp cận ở lĩnh vực chính trị là cơ bản,
nhưng cũng diễn ra trong khoa học - dân chủ trong khoa học. Dân chủ trong khoa
học đối với phát triển khoa học cũng như phản biện khoa học được ví như “không
khí đối với sinh vật”. Không có dân chủ trong khoa học thì kìm hãm phát triển
khoa học nói chung và làm mất đi những đặc trưng của phản biện khoa học.
Phản biện khoa học lấy “sức thuyết
phục” về mặt khoa học làm mục đích cơ bản. Sức thuyết phục về khoa học bao giờ
cũng bắt đầu từ tiêu chuẩn của chân lý làm cơ sở. Phản biện khoa học loại bỏ
tình cảm cá nhân, dấu ấn chủ quan cao nhất trong tất cả các phản biện. Sức thuyết
phục trong phản biện khoa học không thì sự áp đặt chủ quan bị thu hẹp cao nhất,
đồng thời phương pháp lập luận, chứng minh trong phản biện phải chặt chẽ về
lôgíc và sự phản ánh đúng, khoa học. Trong lịch sử đã có những nhà tư tưởng lập
luận lôgíc khá cao, nhưng không khoa học như G.Hêghen, nhà triết học cổ điển Đức.
Phản biện khoa học phải bảo đảm cả hai mặt trên trong tính thống nhất.
Phản biện khoa học có thể tiếp cận
trên các cấp độ và đặc điểm khác nhau. Trong sự khác nhau của phản biện khoa học
có thể tạm thời bóc ra thành: Phản biện trong trao đổi học thuật, hội thảo khoa
học; phản biện khoa học đối với các công trình, đề tài khoa học; phản biện chống
lại các quan điểm sai trái. Đối với phản biện khoa học trong trao đổi học thuật
hay hội thảo khoa học với đặc trưng nổi bật là “cọ sát” các ý kiến khác nhau về
một vấn đề cụ thể và tìm ra chân lý với mục đích cụ thể. Cùng một chủ đề trao đổi,
hội thảo, nhưng có thể tiếp cận ở nhiều góc độ, nhiều cấp độ khác nhau. Phản biện
khoa học ở phương diện này thường có tính “mở” cho nghiên cứu khoa học nhiều
hơn. Phản biện khoa học đối với các công trình, đề tài khoa học thường hướng đến
nhận xét, đánh giá các mặt cụ thể với ưu điểm, hạn chế và kết luận thành công
hay không thành công cũng như cần bổ sung cho tác giả hoàn thiện. Mục đích phản
biện khoa học này nổi lên mục đích tiến bộ, tích cực là cơ bản.
Phản biện khoa học trong đấu
tranh phê phán những quan điểm sai trái nổi lên đặc trưng là vạch, chỉ ra những
nội dung sai về khoa học và phản động về chính trị. Phản biện khoa học đối với
phê phán những quan điểm sai trái vẫn phải tuân thủ yêu cầu về tính khoa học,
cho nên vẫn phải nhận xét, đánh giá về cái hợp lý và cái không hợp lý.
Phản biện khoa học đối với những
quan điểm sai trái cũng không chung chung, phi lịch sử. Có những quan điểm sai
trái về mặt khoa học, nhưng không bị ẩn chứa mục đích chính trị phản động và có
những phản biện khoa học đối với những quan điểm sai trái được cài cắm mục đích
chính trị phản động. Phản biện đối với những quan điểm này cũng rất cụ thể
không chung chung, trừu tượng. Phản biện khoa học đối với những quan điểm sai
trái và được cài cắm mục đích chính trị phản động có tính phức tạp và khó khăn
hơn. Một mặt đánh giá về tính khoa học theo tiêu chí về yêu cầu “chân lý”
và mặt khác phải vạch, chỉ những dấu ấn
chính trị phản động thực hiện mục tiêu chống phá. Hai mặt trên có quan hệ chặt
chẽ với nhau và phản biện khoa học đối với các quan điểm sai trái đều bắt đầu từ
sự sai trái về mặt khoa học đến phản động về mặt chính trị. Với ý nghĩa đó, phản
biện khoa học đối với các quan điểm sai trái vấn đề “phương pháp” phản biện có
vai trò quan trọng đặc biệt. Mỗi loại quan điểm sai trái có phương pháp phản biện
khác nhau./.
Nhận xét
Đăng nhận xét